Küresel ekonomi ve rekabet şirketleri büyümeye zorlamaktadır. Büyüyen
şirketler farklı iş kollarında faaliyet gösterebilmektedir. Belli büyüklüklere
ulaştıktan sonra şirketler durgunluk noktasına ulaşmaktadırlar. Büyüyen
şirketler tekel ve kartel oluşturmak gibi tehlikeler doğurduğu gibi uzmanlık
alanlarından uzaklaşmakta ve verimsizleşmeye başlamaktadır. Daha verimli ve
karlı çalışmak, iş koluna daha fazla odaklanmak için şirket bölünmeleri
gerçekleştirilmektedir. Şirket bölünmelerinin dünyada çok sayıda örnekleri
vardır. Bazen hükümetler de şirketleri bölünmeye zorlamaktadır. Bölünerek
şirket hantallıktan kurtulmakta karlılığı artırılmakta ve şirketin piyasa değeri
yükselmektedir. Bazı akademik araştırmalarda şirketlerin bölündükten sonra
rakiplerine göre %6 oranında daha iyi performans gösterdiği tespit edilmiştir.
Ülkemizde Telekom, gıda tekstil alanında bölünen bir çok şirket mevcuttur.
Bölünme yoluyla şirketler; daha odaklı, rekabetçi, dinamik ve hızlı kararlar
alabilen aynı zamanda da, daha düşük masrafla çalışabilmektedirler. Piyasada
bölünme; büyüyen ağacı budamak olarak algılanmaktadır. Budama sonrasında
daha küçük ama mali yapısı daha kuvvetli, daha hızlı hareket eden ve büyüyen
şirketler ortaya çıkmaktadır. En önemlisi daha odaklanmış şirketler oluşuyor.
Şirket bölünmeleri tam ve kısmi bölünme olarak iki şekilde gerçekleşebilir. Tam
bölünmede şirket tüm malvarlığını aktif ve pasifleriyle birlikte bölümlere
ayırarak diğer şirketlere devreder, bölünen şirket infisah ederek tüzel kişiliği
sona erer. Kısmi bölünmede ise bölünen şirketin malvarlığının sadece belirli bir
kısmı, kısmi külli halefiyet yoluyla diğer şirkete devrolur, bölünen şirket ise
varlığını sürdürmeye devam eder. Bölünen şirket, önceden mevcut olan bir
şirkete bölünebileceği gibi yeni kurulan bir şirkete de bölünebilir. Bölünmede
vergisel konulara dikkate edilerek önceden analiz edilmesi gerekir.
YASAL MEVZUAT
III – Bölünme
1. Genel hükümler
a) İlke
MADDE 159– (1) Bir şirket tam veya kısmi bölünebilir.
a) Tam bölünmede, şirketin tüm malvarlığı bölümlere ayrılır ve diğer şirketlere
devrolunur. Bölünen şirketin ortakları, devralan şirketlerin paylarını ve haklarını
iktisap ederler. Tam bölünüp devrolunan şirket sona erer ve unvanı ticaret
sicilinden silinir.
b) Kısmi bölünmede, bir şirketin malvarlığının bir veya birden fazla
bölümü diğer şirketlere devrolunur. Bölünen şirketin ortakları, devralan
şirketlerin paylarını ve haklarını iktisap ederler veya bölünen şirket, devredilen
malvarlığı bölümlerinin karşılığında devralan şirketlerdeki payları ve hakları
elde ederek yavru şirketini oluşturur.
b) Geçerli bölünmeler
MADDE 160– (1) Sermaye şirketleri ve kooperatifler sermaye şirketlerine ve
kooperatiflere bölünebilirler.
c) Şirket paylarının ve haklarının korunması
MADDE 161– (1) Tam ve kısmi bölünmede şirket payları ve hakları 140 ıncı
madde uyarınca korunur.
(2) Devreden şirketin ortaklarına;
a) Bölünmeye katılan tüm şirketlerde, mevcut payları oranında şirket payları
veya
b) Bölünmeye katılan bazı veya tüm şirketlerde, mevcut paylarının oranına göre
değişik oranda şirket payları,
tahsis edilebilir. (a) bendindeki bölünme “oranların korunduğu”, (b) bendindeki
bölünme ise “oranların korunmadığı bölünme”dir.
2. Bölünmenin uygulanmasına ilişkin hükümler
a) Sermayenin azaltılması
MADDE 162– (1) Bölünme sebebiyle devreden şirketin sermayesinin
azaltılması hâlinde 473, 474 ve 592 nci maddeler ile kooperatiflerde
Kooperatifler Kanununun 98 inci maddesine dayanılarak bu Kanunun 473 ve
474 üncü maddeleri uygulanmaz.
b) Sermaye artırımı
MADDE 163– (1) Devralan şirket sermayesini, devreden şirketin ortaklarının
haklarını koruyacak miktarda artırır.
(2) Bölünmede, ayni sermaye konulmasına ilişkin hükümler uygulanmaz.
Bölünme sebebiyle, kayıtlı sermaye sisteminde müsait olmasa bile, tavan
değiştirilmeden sermaye artırılabilir.
c) Yeni kuruluş
MADDE 164– (1) Bölünme çerçevesinde yeni bir şirketin kurulmasına bu
Kanun ile Kooperatifler Kanununun kuruluşa ilişkin hükümleri uygulanır.
Sermaye şirketlerinin kurulmasında, kurucuların asgari sayısına ve ayni sermaye
konulmasına ilişkin hükümler uygulanmaz.
d) Ara bilanço
MADDE 165– (1) Bilanço günüyle, bölünme sözleşmesinin imzası veya
bölünme planının düzenlenmesi tarihi arasında, altı aydan fazla bir zaman
bulunduğu veya son bilançonun çıkarılmasından itibaren, bölünmeye katılan
şirketlerin malvarlıklarında önemli değişiklikler meydana gelmiş olduğu
takdirde, bir ara bilanço çıkarılır.
(2) Bu fıkranın (a) ve (b) bentlerinde öngörülen hükümler saklı kalmak kaydıyla,
ara bilançoya yıllık bilançoya ilişkin hüküm ve standartlar uygulanır. Ara
bilanço için;
a) Fizikî envanter çıkarılması gerekli değildir.
b) Son bilançoda kabul edilmiş bulunan değerlemeler, sadece ticari defterlerdeki
hareketler ölçüsünde değiştirilir; amortismanlar, değer düzeltmeleri ve
karşılıklar ile ticari defterlerden anlaşılmayan işletme için önemli değer
değişiklikleri de dikkate alınır.
3. Bölünme belgelerini inceleme hakkı
a) Bölünme sözleşmesi ve bölünme planı
aa) Genel olarak
MADDE 166– (1) Bir şirket, bölünme yoluyla, malvarlığının bölümlerini var
olan şirketlere devredecekse, bölünmeye katılan şirketlerin yönetim organları
tarafından bir bölünme sözleşmesi yapılır.
(2) Bir şirket, bölünme yoluyla, malvarlığının bölümlerini yeni kurulacak
şirketlere devredecekse, yönetim organı bir bölünme planı düzenler.
(3) Hem bölünme sözleşmesinin hem de bölünme planının yazılı şekilde
yapılması ve bunların genel kurul tarafından 173 üncü madde hükümlerine göre
onaylanması şarttır.
bb) Bölünme sözleşmesinin ve bölünme planının içeriği
MADDE 167– (1) Bölünme sözleşmesi ve bölünme planı özellikle;
a) Bölünmeye katılan şirketlerin ticaret unvanlarını, merkezlerini ve türlerini,
b) Aktif ve pasif malvarlığı konularının devir amacıyla bölümlere ayrılmasını ve
tahsisini; açık tanımlamayla, bu bölümlere ilişkin envanteri; taşınmazları,
kıymetli evrakı ve maddi olmayan malvarlığını teker teker gösteren listeyi,
c) Payların değişim oranını ve gereğinde ödenecek denkleştirme tutarını ve
devreden şirketin ortaklarının, devralan şirketteki ortaklık haklarına ilişkin
açıklamaları,
d) Devralan şirketin; intifa senedi, oydan yoksun pay ve özel hak sahiplerine
tahsis ettiği hakları,
e) Şirket paylarının değişim tarzlarını,
f) Şirket paylarının bilanço kârına hangi tarihten itibaren hak kazanacaklarını ve
bu istem hakkının özelliklerini,
g) Devreden şirketin işlemlerinin hangi tarihten itibaren devralan şirketin
hesabına yapılmış kabul edildiğini,
h) Yönetim organlarının üyelerine, müdürlere, yönetim hakkına sahip kişilere ve
denetçilere tanınan özel menfaatleri,
i) Bölünme sonucu devralan şirketlere geçen iş ilişkilerinin listesini,
içerir.
b) Bölünmenin dışında kalan malvarlığı
MADDE 168– (1) Bölünme sözleşmesinde veya bölünme planında tahsisi
yapılmayan malvarlığı konuları üzerinde;
a) Tam bölünmede, devralan tüm şirketlerin, bölünme sözleşmesi veya planına
göre kendilerine geçen net aktif malvarlığının oranına göre, devralan tüm
şirketlere paylı mülkiyet hakkı düşer.
b) Kısmi bölünmede söz konusu malvarlığı, devreden şirkette kalır.
(2) Birinci fıkra hükmü kıyas yoluyla alacaklara ve maddi olmayan malvarlığı
haklarına da uygulanır.
(3) Tam bölünmeye katılan şirketler, bölünme sözleşmesi veya bölünme planına
göre herhangi bir şirkete tahsis edilmeyen borçlardan müteselsilen
sorumludurlar.
c) Bölünme raporu
aa) İçerik
MADDE 169– (1) Bölünmeye katılan şirketlerin yönetim organları, bölünme
hakkında ayrı rapor hazırlarlar; ortak rapor da geçerlidir.
(2) Rapor;
a) Bölünmenin amacını ve sonuçlarını,
b) Bölünme sözleşmesini veya bölünme planını,
c) Payların değişim oranlarını ve gereğinde ödenecek denkleştirme tutarını,
özellikle devreden şirketin ortaklarının devralan şirketteki haklarına ilişkin
açıklamaları,
d) Değişim oranının saptanmasında, payların değerlemesine ilişkin özellikleri,
e) Gereğinde, bölünme dolayısıyla ortaklar için doğacak olan ek ödeme
yükümlülüklerini, diğer kişisel edim yükümlülüklerini ve sınırsız sorumluluğu,
f) Bölünmeye katılan şirketlerin türlerinin farklı olması hâlinde, ortakların yeni
tür sebebiyle söz konusu olan yükümlülüklerini,
g) Bölünmenin işçiler üzerindeki etkileri ile içeriğini; varsa sosyal planın
içeriğini,
h) Bölünmenin, bölünmeye katılan şirketlerin alacaklıları üzerindeki etkilerini,
hukuki ve ekonomik yönleri ile açıklar ve gerekçelerini gösterir.
(3) Yeni kuruluşun varlığı hâlinde, bölünme planına yeni şirketin sözleşmesi de
eklenir.
(4) Tüm ortakların onaylaması hâlinde küçük ve orta ölçekli şirketler bölünme
raporunun düzenlenmesinden vazgeçebilirler.
bb) Bölünme sözleşmesinin veya bölünme planının ve bölünme raporunun
denetlenmesi
MADDE 170– (Mülga: 26/6/2012-6335/43 md.)
d) İnceleme hakkı
MADDE 171– (1) Bölünmeye katılan şirketlerden her biri, genel kurulun
kararından iki ay önce, merkezlerinde, halka açık anonim şirketler ayrıca
Sermaye Piyasası Kurulunun uygun gördüğü yerlerde;
a) Bölünme sözleşmesini veya bölünme planını,
b) Bölünme raporunu,
c) (Mülga: 26/6/2012-6335/43 md.)
d) Son üç yılın finansal tabloları ile faaliyet raporlarını ve varsa ara bilançoları,
bölünmeye katılan şirketlerin ortaklarının incelemesine sunar.
(2) Tüm ortakların onaylaması hâlinde küçük ve orta ölçekli şirketler birinci
fıkrada öngörülen inceleme hakkından vazgeçebilirler. (1)
(3) Ortaklar, bölünmeye katılan şirketlerden, birinci fıkrada sayılan belgelerin
kopyalarının kendilerine verilmesini isteyebilirler. Suretler için bedel veya
herhangi bir gider karşılığı istenemez.
(4) Bölünmeye katılan şirketlerden her biri, Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde,
sermaye şirketleri ayrıca internet sitesinde, inceleme yapma haklarına işaret
eden bir ilan yayımlarlar.
e) Malvarlığındaki değişikliklerle ilgili bilgiler
MADDE 172– (1) Bölünmeye katılan şirketlerin malvarlıklarında meydana
gelen değişikliklere 150 nci madde kıyas yoluyla uygulanır.
4. Bölünme kararı
MADDE 173– (1) 175 inci maddede öngörülen teminatın sağlanmasından sonra,
bölünmeye katılan şirketlerin yönetim organları, bölünme sözleşmesini veya
bölünme planını genel kurula sunar.
(2) Onama kararı 151 inci maddenin birinci, üçüncü, dördüncü ve altıncı
fıkralarında öngörülen nisaplara uyularak alınır.
(3) Oranın korunmadığı bölünmede onama kararı, devreden şirkette oy hakkını
haiz ortakların en az yüzde doksanıyla alınır.
5. Korunmaya ilişkin hükümler
a) Alacaklıların korunması
aa) Çağrı
MADDE 174– (1) Bölünmeye katılan şirketlerin alacaklıları, Türkiye Ticaret
Sicili Gazetesinde, (…) yedişer gün aralıklarla üç defa yapılacak ilanla ve
sermaye şirketlerinde ayrıca internet sitesine de konulacak ilanla, alacaklarını
bildirmeye ve teminat verilmesi için istemde bulunmaya çağrılırlar.
bb) Alacakların teminat altına alınması
MADDE 175– (1) Bölünmeye katılan şirketler, 174 üncü maddede öngörülen
ilanların yayımı tarihinden itibaren üç ay içinde, istemde bulunan alacaklıların
alacaklarını teminat altına almak zorundadırlar.
(2) Bölünme ile, alacaklıların alacaklarının tehlikeye düşmediğinin, (…) ispatı
hâlinde, teminat altına almak yükümü ortadan kalkar.
(3) Diğer alacaklıların zarara uğramayacaklarının anlaşılması hâlinde, şirket,
teminat göstermek yerine borcu ödeyebilir.
b) Sorumluluk
aa) Bölünmeye katılan şirketlerin ikinci derecede sorumluluğu
MADDE 176– (1) Bölünme sözleşmesi veya bölünme planıyla kendisine borç
tahsis edilen şirket, bu suretle birinci derecede sorumlu bulunan şirket,
alacaklıların alacaklarını ifa etmezse, bölünmeye katılan diğer şirketler, ikinci
derecede sorumlu şirketler, müteselsilen sorumlu olurlar.
(2) İkinci derecede sorumlu olan şirketlerin takip edilebilmeleri için, alacağın
teminat altına alınmamış ve birinci derecede sorumlu şirketin;
a) İflas etmiş,
b) Konkordato süresi almış,
c) Aleyhinde yapılan bir icra takibinde kesin aciz vesikası alınmasının şartları
doğmuş,
d) Merkezi yurt dışına taşınmış ve artık Türkiye’de takip edilemez duruma
gelmiş veya
e) Yurt dışındaki merkezinin yeri değiştirilmiş ve bu sebeple hukuken takibi
önemli derecede güçleşmiş,
olması gerekir.
bb) Ortakların kişisel sorumluluğu
MADDE 177– (1) Ortakların kişisel sorumlulukları hakkında 158 inci madde
hükmü uygulanır.
6. İş ilişkilerinin geçmesi
MADDE 178– (1) Tam veya kısmi bölünmede, işçilerle yapılan hizmet
sözleşmeleri, işçi itiraz etmediği takdirde, devir gününe kadar bu sözleşmeden
doğan bütün hak ve borçlarla devralana geçer.
(2) İşçi itiraz ederse, hizmet sözleşmesi kanuni işten çıkarma süresinin sonunda
sona erer; devralan ve işçi o tarihe kadar sözleşmeyi yerine getirmekle
yükümlüdür.
(3) Eski işveren ile devralan, işçinin bölünmeden evvel muaccel olmuş
alacakları ile hizmet sözleşmesinin normal olarak sona ereceği veya işçinin
itirazı sebebiyle sona erdiği tarihe kadar geçen sürede muaccel olacak
alacaklarından müteselsilen sorumludur.
(4) Aksi kararlaştırılmadıkça veya hâlin gereğinden anlaşılmadıkça, işveren
hizmet sözleşmesinden doğan hakları üçüncü bir kişiye devredemez.
(5) İşçiler muaccel olan ve birinci fıkrada öngörüldüğü şekilde muaccel olacak
alacaklarının teminat altına alınmasını isteyebilirler.
(6) Devreden şirketin bölünmeden önce şirket borçlarından dolayı sorumlu olan
ortakları, hizmet sözleşmesinden doğan ve intikal gününe kadar muaccel olan
borçlarla, hizmet sözleşmesi normal olarak sona ermiş olsaydı muaccel hâle
gelecek olan veya işçinin itirazı sebebiyle hizmet sözleşmesinin sona erdiği ana
kadar doğacak olan borçlardan müteselsilen sorumlu olmakta devam ederler.
7. Ticaret siciline tescil ve geçerlilik
MADDE 179– (1) Bölünme onaylanınca, yönetim organı bölünmenin tescilini
ister.
(2) Kısmi bölünme sebebiyle devreden şirketin sermayesinin azaltılması
gerekiyorsa buna ilişkin esas sözleşme değişikliği de tescil ettirilir.
(3) Tam bölünme hâlinde devreden şirket ticaret siciline tescil ile birlikte infisah
eder.
(4) Bölünme ticaret siciline tescille geçerlilik kazanır. Tescil ile tescil anında
envanterde yer alan bütün aktifler ve pasifler devralan şirketlere geçer.
V – Ortak hükümler
1. Ortaklık paylarının ve ortaklık haklarının incelenmesi
MADDE 191– (1) Birleşmede, bölünmede ve tür değiştirmede ortaklık
paylarının ve ortaklık haklarının gereğince korunmamış veya ayrılma
karşılığının uygun belirlenmemiş olması hâlinde, her ortak, birleşme, bölünme
veya tür değiştirme kararının Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde ilanından
itibaren iki ay içinde, söz konusu işlemlere katılan şirketlerden birinin
merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesinden, uygun bir
denkleştirme akçesinin saptanmasını isteyebilir. Denkleştirme akçesinin
belirlenmesinde 140 ıncı maddenin ikinci fıkrası uygulanmaz.
(2) Davacı ile aynı hukuki durumda bulunmaları hâlinde, mahkeme kararı,
birleşmeye, bölünmeye veya tür değiştirmeye katılan şirketlerin tüm ortakları
hakkında da hüküm doğurur.
(3) Davanın giderleri devralan şirkete aittir. Özel durumların haklı göstermesi
hâlinde, mahkeme giderleri kısmen veya tamamen davacıya yükletilebilir.
(4) Ortaklık paylarının veya ortaklık haklarının korunmasını inceleme davası
birleşme, bölünme veya tür değiştirme kararının geçerliliğini etkilemez.
2. Birleşmenin, bölünmenin ve tür değiştirmenin iptali ve eksikliklerin
sonuçları
MADDE 192– (1) 134 ilâ 190 ıncı maddelerin ihlali hâlinde, birleşme, bölünme
ve tür değiştirme kararına olumlu oy vermemiş ve bunu tutanağa geçirmiş
bulunan birleşmeye, bölünmeye veya tür değiştirmeye katılan şirketlerin
ortakları; bu kararın Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde ilanından itibaren iki ay
içinde iptal davası açabilirler. İlanın gerekmediği hâllerde süre tescil tarihinden
başlar.
(2) Kararın bir yönetim organı tarafından verilmesi hâlinde de bu dava açılabilir.
(3) Birleşme, bölünme ve tür değiştirmeye ilişkin işlemlerde herhangi bir
eksikliğin varlığı hâlinde, mahkeme taraflara bunun giderilmesi için süre verir.
Hukuki sakatlık, verilen süre içinde giderilemiyorsa veya giderilememişse
mahkeme kararı iptal eder ve gerekli önlemleri alır.
3. Sorumluluk
MADDE 193– (1) Birleşme, bölünme veya tür değiştirme işlemlerine herhangi
bir şekilde katılmış bulunan bütün kişiler şirketlere, ortaklara ve alacaklılara
karşı kusurları ile verdikleri zararlardan sorumludurlar. Kurucuların
sorumlulukları saklıdır.
(2) (Mülga: 26/6/2012-6335/43 md.)
(3) 202 ilâ 208, 555, 557, 560 ıncı madde hükümleri saklıdır. Bir sermaye
şirketinin veya kooperatifin iflası hâlinde 556 ve 570 inci maddeler ile
Kooperatifler Kanununun 98 inci maddesi kıyas yoluyla uygulanır.
VI – Ticari işletme ile ilgili birleşme ve tür değiştirme
MADDE 194– (1) Bir ticari işletme, bir ticaret şirketiyle, onun tarafından
devralınmak suretiyle birleşebilir. Bu hâlde devralan ticaret şirketinin türüne
göre 138 ilâ 140, 142 ilâ 158 ve ortak hükümlere ilişkin 191 ilâ 193 üncü madde
hükümleri kıyas yoluyla uygulanır.
(2) Bir ticari işletmenin bir ticaret şirketine dönüşmesi hâlinde 182 ilâ 193 üncü
maddeler kıyas yoluyla uygulanabilir.
(3) Bir ticaret şirketinin bir ticari işletmeye dönüştürülebilmesi için, söz konusu
ticaret şirketinin paylarının tümü, ticari işletmeyi işletecek kişi veya kişiler
tarafından devralınmalı ve ticari işletme bu kişi veya kişiler adına ticaret siciline
tescil ve ilan edilmelidir. Bu hâlde, ticari işletmeye dönüştürülen ticaret şirketi,
bir kollektif veya komandit şirket ise mezkûr ticaret şirketinin borçlarından,
ticari işletmeyi işletecek kişi ve kişiler ile ticaret şirketinin eski ortakları da 264
üncü maddedeki zamanaşımı süresince sıfatlarına göre müteselsilen sorumlu
olurlar. Dönüştürmeye bu Kanunun 264 ilâ 266 ncı maddeleri de uygulanır.
(4) 182 nci maddenin üçüncü fıkrası hükmü saklıdır.