Vergi mükelleflerinin vergi cezaları ile karşılaşmamak için vergi denetiminde
kullanılan tekniklere uygun olarak mali tabloların denetimden geçirilmesidir.
Vergi matrahının doğru tespit edilmesi temel amaçtır. Vergi matrahının vergi
mevzuatına uygun ve doğru olmasını sağlamak, şirketin fazla vergi vermesini
önleyen bir denetim mekanizması olarak da değerlendirilebilir. Vergi
uygulaması yapanların , güncel kanun, tüzük, yönetmelik ve tebliğlerde
belirtilen hüküm ve ilkelere uygun davranıp davranmadıkları araştırılır.
Vergilemede ağırlıklı olarak beyan esası kabul edildiğinden vergi idaresince
mükellefler muhtelif yollarla denetlenmektedir.
YASAL MEZUAT
Vergi Usul Kanu nu:
Vergi İncelemeleri
Maksat:
Madde 134 – Vergi incelemesinden maksat, ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu
araştırmak tespit etmek ve sağlamaktır.
İncelemeye yetkili olanlar tarafından lüzum görüldüğü takdirde inceleme, işletmeye
dahil iktisadi kıymetlerin fiili envanterinin yapılmasına ve beyannamelerde gösterilmesi
gereken unsurların tetkikına da teşmil edilebilir.Fiili envanterin yapılmasının gerektirdiği ve
incelemeyi yapan tarafından tasdik edilen giderler Hazinece mükellefe ödenir.
İncelemeye yetkililer:
Madde 135 – Vergi incelemesi; Vergi Müfettişleri, Vergi Müfettiş Yardımcıları, ilin en
büyük mal memuru veya vergi dairesi müdürleri tarafından yapılır.
Gelir İdaresi Başkanlığının merkez ve taşra teşkilatında müdür kadrolarında görev
yapanlar her hal ve takdirde vergi inceleme yetkisini haizdir.
İncelemede uyulacak esaslar:
Madde 140 – Vergi incelemesi yapanlar, yaptıkları inceleme sırasında aşağıdaki
esaslara uymaya mecburdurlar:
1. İncelemeye tabi olana, bunun mevzuunu işe başlamadan evvel açık olarak izah
ederler;
2. Vergi incelemesine başlanıldığı hususunu bir tutanağa bağlayarak bir örneğini
nezdinde vergi incelemesi yapılana verirler. Ayrıca, tutanağın bir örneğini bağlı olduğu
birime, diğer örneğini de ilgili vergi dairesine gönderirler.
3. Nezdinde inceleme yapılanın muvafakatı olmadıkça resmi çalışma saatleri dışında
inceleme yapamazlar veya buna devam edemezler (Tutanak düzenlenmesi ve inceleme ile
ilgili emniyet tedbirlerinin alınması bu hükmün dışındadır. Ancak bu gibi tedbirler,
incelemelerin yapıldığı yerdeki faaliyeti sekteye uğratmıyacak şekilde yapılır);
4. İnceleme bitince, bunun yapıldığını gösteren bir vesika nezdinde inceleme yapılana
verilir.
5. Vergi kanunlarıyla ilgili Cumhurbaşkanı kararı, yönetmelik, genel tebliğ ve sirkülere
aykırı vergi inceleme raporu düzenleyemezler. Ancak, bu düzenlemelerin vergi kanunlarına
aykırı olduğu kanaatine varırlarsa bu hususu bağlı oldukları birimler aracılığıyla Gelir İdaresi
Başkanlığına düzenleyecekleri bir rapor ile bildirirler.
6. İncelemeye başlanıldığı tarihten itibaren, tam inceleme yapılması halinde en fazla bir
yıl, sınırlı inceleme yapılması halinde en fazla altı ay, katma değer vergisi iade
incelemelerinde ise en fazla üç ay içinde incelemeleri bitirmeleri esastır. Bu süreler içinde
incelemenin bitirilememesi halinde ek süre talep edilebilir. Bu talep vergi incelemesine yetkili
olanların bağlı olduğu birim tarafından değerlendirilir, tam ve sınırlı incelemelerde altı ayı,
katma değer vergisi iade incelemelerinde ise iki ayı geçmemek üzere ek süre verilebilir. Bu
durumda, vergi incelemesi yapmaya yetkili olanların bağlı olduğu birim tarafından
incelemenin bitirilememe nedenleri yazılı olarak nezdinde inceleme yapılana bildirilir. Vergi
incelemesi yapmaya yetkili olanların bağlı olduğu birimler vergi incelemesinin öngörülen
süreler içinde bitirilmesi için gerekli tedbirleri alırlar.
Vergi Müfettişleri ile Vergi Müfettiş Yardımcıları tarafından düzenlenen vergi inceleme
raporları, işleme konulmak üzere ilgili vergi dairesine tevdi edilmeden önce, meslekte on
yılını tamamlamış en az üç Vergi Müfettişinden oluşturulacak rapor değerlendirme
komisyonları tarafından vergi kanunları ile bunlara ilişkin Cumhurbaşkanı kararı, yönetmelik,
genel tebliğ, sirküler ve özelgelere uygunluğu yönünden değerlendirilir. İncelemeyi yapanla
komisyon arasında uyuşmazlık oluşması halinde uyuşmazlığa konu vergi inceleme raporları
üst değerlendirme mercii olarak, Maliye Bakanlığınca belirlenen tutarları aşan tarhiyat önerisi
içeren vergi inceleme raporları ise doğrudan, Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı bünyesinde
bir Başkan Yardımcısının başkanlığında dört grup başkanından oluşan beş kişilik merkezi
rapor değerlendirme komisyonu tarafından vergi kanunları ile bunlara ilişkin Cumhurbaşkanı
kararı, yönetmelik, genel tebliğ, sirküler ve özelgelere uygunluğu yönünden değerlendirilir.
İncelemeyi yapanlar, bu komisyon tarafından yapılacak değerlendirmeye uygun olarak
düzenleyecekleri vergi inceleme raporlarını işleme konulmak üzere bağlı oldukları birime
tevdi ederler. (1)
135 inci madde ile vergi incelemesi yapmaya yetkili kılınan diğer memurlar tarafından
düzenlenen vergi inceleme raporları, Gelir İdaresi Başkanlığı merkez ve taşra birimlerinde
oluşturulacak rapor değerlendirme komisyonları tarafından değerlendirilir.
Merkezi Rapor Değerlendirme Komisyonu ile diğer rapor değerlendirme komisyonları
yaptıkları değerlendirme sırasında, verilmiş bir özelgenin 369 uncu maddenin birinci fıkrası
kapsamında olduğu kanaatine varmaları halinde, söz konusu özelge, Merkezi Rapor
Değerlendirme Komisyonundan üç üye ile 413 üncü maddeye göre oluşturulan komisyondan
iki üyenin katılımıyla oluşturulacak beş kişilik bir komisyon tarafından değerlendirilir. Bu
komisyonca verilen kararlar, ilgili rapor değerlendirme komisyonu ile incelemeye yetkili olanı
bağlar.
Bu maddede yazılı komisyonların başkan ve üyelerine her toplantı günü için (1000)
gösterge rakamının memur aylık katsayısıyla çarpımı sonucu bulunacak tutar üzerinden
toplantı ücreti ödenir. Bu şekilde ödenecek toplantı ücretinin bir aylık tutarı (5000) gösterge
rakamının memur aylık katsayısıyla çarpımı sonucu bulunacak tutarı aşamaz.
Bu maddede belirlenen esaslar çerçevesinde, vergi incelemelerinde uyulacak diğer usul
ve esaslar, komisyonların teşekkülü ile çalışma usul ve esasları ve Merkezi Rapor
Değerlendirme Komisyonu tarafından doğrudan değerlendirmeye tabi tutulacak vergi
inceleme raporlarının tutarları, (…) (1) Maliye Bakanlığınca çıkarılan yönetmelikle belirlenir.
Yoklama
Maksat ve yetki:
Madde 127 –
Yoklamadan maksat, mükellefleri ve mükellefiyetle ilgili maddi olayları, kayıtları ve
mevzuları araştırmak ve tespit etmektir. Yoklamaya yetkili memurlar, ayrıca vergi
kanunlarının uygulanması ile ilgili olarak:
a) Maliye ve Gümrük Bakanlığınca belirlenmiş usuller dahilinde özel yetki verilmiş
olmak kaydıyla günlük hasılatı tespit etmek,
b) 3100 Sayılı Kanun kapsamına girip ödeme kaydedici cihaz kullanmak
mecburiyetinde olanların bu mecburiyete uyup uymadıklarını, bu cihazları belli edilmiş
esaslara göre kullanıp kullanmadıklarını ve günlük hasılatı tespit etmek,
c) Günü gününe kayıt yapılması zorunlu defterlerin iş yerlerinde bulundurulup
bulundurulmadığını, tasdikli olup olmadığını usulüne göre kayıt yapılıp yapılmadığını, vergi
kanunları uyarınca düzenlenmesi icap eden belgelerin usulüne göre düzenlenip
düzenlenmediği ile kullanılıp kullanılmadığını, faturasız mal bulunup bulunmadığını, levha
asma veya kullanma mecburiyetine uyulup uyulmadığını tespit etmek, kanuni defter ve
belgeler dışında kalan ve vergi kaybının bulunduğuna emare teşkil eden defter, belge ve
delillerin tespit edilmesi halinde bunları almak,
d) Nakil vasıtalarını, Maliye ve Gümrük Bakanlığının belirleyeceği özel işaretle
durdurmak ve taşıtta bulundurulması icap eden taşıt pulu, yolcu listesi, fatura veya sevk
irsaliyesi, yolcu bileti ile taşıma irsaliyelerinin muhtevası ile taşınan yolcu ve malların miktar
ve mahiyetlerini ölçmek, tartmak, saymak suretiyle tespit etmek,
e) Taşıma irsaliyesi, sevk irsaliyesi ve faturanın taşıtta bulunmaması, halinde bu
belgelerin ibrazına kadar nakil vasıtalarını trafikten alıkoymak, taşınan malın sahibi belli
değilse tespitine kadar malı bekletmek ve muhafaza altına almak, (Beklemeye ve muhafazaya
alınan malların bozulmaya ve çürümeye maruz mallar olması halinde derhal, diğer mallar ise
üç ay sonra Maliye ve Gümrük Bakanlığının belli edeceği esaslar dahilinde tasfiye olunur.)
Yetkisini haizdirler.
Yukarıda sayılan yetkilerin hangilerinin ne şekilde ve hangi hallerde kullanılacağını
belirlemeye, yoklamaya yetkili olanların bu husustaki görev ve yetkilerini sınırlamaya Maliye
ve Gümrük Bakanlığı yetkilidir.
Yoklama ve denetimde görevli memurların görevlerini ifa sırasında, güvenliklerinin
sağlanmasına ilişkin esaslar Cumhurbaşkanınca belirlenir. (1)
Yoklamaya yetkililer:
Madde 128 – Yoklama:
1. Vergi dairesi müdürleri;
2. Yoklama memurları;
3. Yetkili makamlar tarafından yoklama işi ile görevlendirilenler;
4. Vergi incelenmesine yetkili olanlar;
5. (Ek: 5/5/2005-5345/34 md.) Gelir uzmanları;
tarafından yapılır.
Hüviyet ibrazı mecburiyeti:
Madde 129 – Yoklama yapanların elinde yoklama yetkilerini gösteren fotoğraflı resmi
bir vesika bulunur.
Yoklama yapanlar bu vesikayı, kendilerinden sorulmasa bile, nezdinde yoklama yapılan
kimseye gösterirler.
Toplu yoklamalarda kolbaşının vesikayı ibraz etmesi kafidir.
Yoklama zamanı:
Madde 130 – Yoklama her zaman yapılabilir.
Yoklamanın ne zaman yapılacağı ilgiliye haber verilmez.
Arama
Arama yapılabilecek haller:
Madde 142 – İhbar veya yapılan incelemeler dolayısiyle, bir mükellefin vergi
kaçırdığına delalet eden emareler bulunursa, bu mükellef veya kaçakçılıkla ilgisi görülen
diğer şahıslar nezdinde ve bunların üzerinde arama yapılabilir.
Aramanın yapılabilmesi için:
1. Vergi incelemesi yapmaya yetkili olanların buna lüzum göstermesi ve gerekçeli bir
yazı ile arama kararı vermeye yetkili sulh yargıcından bunu istemesi;
2. Sulh yargıcının istenilen yerlerde arama yapılmasına karar vermesi;
şarttır.
İrtibatları sebebiyle muhtelif şahıslar nezdinde ve mahallerde yapılmasına lüzum
gösterilen aramalardan birine karar vermeye yetkili olan sulh yargıcı bunlardan diğer sulh
yargıçlarının salahiyetine dahil bulunanlar hakkında da karar vermeye yetkilidir.
İhbar üzerine yapılan aramada ihbar sabit olmazsa nezdinde arama yapılan kimse
muhbirin adının bildirilmesini istiyebilir, bu takdirde, vergi dairesi muhbirin ismini
bildirmeye mecburdur.
Aramada bulunan defter ve vesikalar:
Madde 143 – Aramada bulunan ve incelemesine lüzum görülen defter ve vesikalar
müfredatlı olarak bir tutanakla tesbit olunur.
Vesikaların dosya ve dosya içinde sayı itibariyle tesbit olunması müfredatlı tesbit
demektir.
Arama yapıldığı sırada zaman müsaadesizliği ve sair sebeplerle bu tutanağın tanzimi
mümkün olmazsa, bulunan ve incelemesine lüzum görülen defter ve vesikalar, mükellef
nezdinde emin bir yere konur veya kablar içinde daireye nakledilir. Bu defter ve vesikaların
konulduğu yerlerin veya kabların aramayı yapan tarafından mühürlenmesi ve mümkün olan
ahvalde mükellefin mühürünün de vaz'ı şarttır. Bilahara, mükellefin huzuriyle kablar ve yerler
açılarak müfredatlı tutanaklar tanzim olunur. Mühürleme ve mühürün fekki halleri de birer
tutanakla tesbit edilir ve müfredatlı tutanağın bir nüshası da defter ve vesikaların sahibine
veya adamına verilir.
Bu işler:
a) Mükellefin, aramada hazır bulunmakta veya mühür vaz'ından imtinaı hallerinde
aramada hazır bulunanlar marifetiyle;
b) Mükellefin, mühürün fekki veya tutanağın tanzimi sırasında hazır bulunmaktan
imtinaı hallerinde de aramayı yapan tarafından iki memurla birlikte;
tamamlanır.
Aramada bulunup mükellef nezdinde emin bir yere konulmuş veya kablar içinde daireye
nakledilmiş olan ve incelemesine lüzum görülen defter ve vesikalar, arama kararında açıkça
yazılmamış olsa bile, inceleme yapanın çalıştığı yere sevk veya celp edilebilir.
Yukardaki hükümlere göre alınan defter ve vesikaların iyi saklanması şarttır.
Bunların iyi saklanmamasından doğacak zararı idare tazmine mecburdur.
Bilgi Toplama
Bilgi verme:
Madde 148 – Kamu idare ve müesseseleri, mükellefler veya mükelleflerle muamelede
bulunan diğer gerçek ve tüzel kişiler, Maliye Bakanlığının veya vergi incelemesi yapmaya
yetkili olanların istiyecekleri bilgileri vermeye mecburdurlar.
Bilgiler yazı veya sözle istenilir. Sözle istenen bilgileri vermeyenlere keyfiyet yazı ile
tekit ve cevap vermeleri için kendilerine münasip bir mühlet tayin olunur. Bilgi istenmek
üzere ilgililer vergi dairesine zorla getirilemez.
Memleket dışı imtiyazlarından faydalanan yabancı Devlet memurları bilgi verme
mecburiyetine tabi olamazlar.
Devamlı bilgi verme:
Madde 149 – (Değişik: 4/12/1985-3239/14 md.)
Kamu idare ve müsseseleri (Kamu hizmeti ifa eden kurum ve kuruluşlar dahil) ile
gerçek ve tüzelkişiler vergilendirmeye ilişkin olaylarla ilgili olarak Maliye ve Gümrük
Bakanlığı ve vergi dairesince kendilerinden yazı ile istenecek bilgileri belli fasılalarla ve
devamlı olarak yazı ile vermeye mecburdurlar.
Bilgi vermekten imtina edememek:
Madde 151 – Kendilerinden bilgi istenilen gerçek ve tüzel kişiler, özel kanunlarda
yazılı mahremiyet hükümlerini ileri sürerek, bilgi vermekten imtina edemezler. Ancak:
1. Posta, Telgraf ve Telefon İdaresinin muhabereler hakkında tutmaya mecbur olduğu
mahremiyet saklıdır;
2. Hekimlerden, diş hekimlerinden, dişçilerden, ebelerden ve sağlık memurlarından
hastaların hastalıklarının nevi'ine mütaallik bilgiler istenemez.
3. Avukatlardan ve dava vekillerinden kendilerine tevdi olunan işler veya görevleri
dolayısiyle muttali oldukları ahval ve hususların bildirilmesi istenemez; şu kadar ki, bu yasak
müvekkil adlariyle vekalet ücretlerine ve giderlerine ayrıca avukatlık veya dava vekilliği sıfatı
dışındaki sıfatları dolayısıyla muttali oldukları ahval ve hususlara şamil değildir. (1)
4. Ceza Muhakemeleri Usulü Kanununun 88 inci maddesi gereğince gösterilmesi veya
teslimi caiz olmıyan evrakın muhteviyatı hakkında bilgi istenemez. Şu kadar ki, doğrudan
doğruya vergi ile ilgili olmak üzere, bu gibi evraka müsteniden doğan borçların miktarlarına
ve alacaklıların adlarına bilgiler istenebilir.
